Van Arabische wortels tot christelijke herinrichting
Wie vandaag door de straten van Beneixama loopt, proeft iets van een verleden dat zich niet zomaar laat opschrijven. Het dorp draagt herinneringen in zijn stenen en pleinen, in zijn patronen van landbouwgronden en in de stilte van de vroege ochtend. Beneixama is een dorp dat ontstond op het kruispunt van culturen, zoals zovele nederzettingen in de Vinalopó-vallei. Al in de tijd van Al-Andalus bevond zich hier een kleine gemeenschap — vermoedelijk een landbouwnederzetting met een islamitisch karakter, beschermd door een eenvoudige wachttoren en afhankelijk van irrigatie uit de omliggende heuvels.
Na de herovering van deze gebieden door de troepen van koning Jaume I in de 13e eeuw, kwam Beneixama in christelijke handen. De herinrichting van het gebied verliep traag maar gestaag. Het dorp werd opgenomen in de jurisdictie van Biar en kreeg een nieuwe structuur, waarbij christelijke boeren en herders werden aangemoedigd zich in de vallei te vestigen. De oude arabische landbouwkennis — vooral op het gebied van waterbeheer — bleef echter grotendeels behouden en werd geïntegreerd in de nieuwe cultuur.
Opbouw van een landbouwgemeente
In de eeuwen die volgden ontwikkelde Beneixama zich tot een typische landbouwgemeente, afhankelijk van granen, olijven en later ook amandelen. Er ontstond een compacte dorpskern met kleine straten, een kerk als middelpunt en boerenhoeves aan de rand van het bebouwde gebied. In archieven uit de 16e en 17e eeuw duikt de naam Beneixama steeds vaker op in verband met tienden, oogstopbrengsten en gemeentelijke bijdragen aan het koninkrijk Valencia.
De parochiekerk, gewijd aan de Maagd van de Onbevlekte Ontvangenis, werd een belangrijk sociaal en religieus ankerpunt in het leven van de dorpelingen. Niet zelden gingen kerkelijke feesten en oogstvieringen hand in hand, zoals blijkt uit lokale overleveringen waarin geloof en veldarbeid in elkaar overvloeien. De naam ‘Beneixama’ zelf, vermoedelijk van Arabische oorsprong en mogelijk afgeleid van ‘Banu Shayma’ (kinderen van Shayma), herinnert aan de diepe historische gelaagdheid van deze plek.
Van onafhankelijkheid tot moderniteit
Pas in de 18e eeuw verkreeg Beneixama volledige gemeentelijke onafhankelijkheid van Biar, waarmee het een eigen stem kreeg in administratieve en bestuurlijke zaken. Deze stap markeerde het begin van een bewustere identiteit als zelfstandige gemeenschap. Men bouwde een gemeentehuis, stelde een dorpsraad aan en ontwikkelde een lokaal beleid dat gericht was op het verbeteren van de infrastructuur en het stimuleren van kleinschalige nijverheid.
Het begin van de 20e eeuw bracht verandering. De industrialisatie van nabijgelegen steden als Villena en Alcoy begon door te sijpelen naar het dorpsleven. Sommige families verruilden het boerenbestaan voor arbeid in de textiel of keramiek. Tegelijkertijd leidde de aanleg van betere wegen en spoorverbindingen tot een zekere openheid van het tot dan toe vrij geïsoleerde Beneixama. Er ontstonden bescheiden handelszaken, cafés en zelfs culturele verenigingen die het sociale weefsel van het dorp verrijkten.
Spaanse Burgeroorlog en herstel
De jaren ’30 vormden, zoals overal in Spanje, een periode van spanning. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) bevond Beneixama zich in het Republikeinse gebied. Hoewel het dorp relatief weinig fysieke schade opliep, drukten de sociale spanningen en de naoorlogse repressie zwaar op het dagelijks leven. Families raakten verdeeld, en velen moesten zich aanpassen aan de ideologische eisen van het Franco-regime.
De tweede helft van de 20e eeuw bracht herstel en langzame vooruitgang. De landbouw bleef een stabiele factor, maar jonge generaties trokken in groten getale naar steden om te studeren of te werken. Toch bleef een kern van inwoners trouw aan het dorp, en dankzij hun inzet bleven veel tradities, zoals de jaarlijkse Fiestas Patronales en de bijzondere “Volta a Peu”, behouden. Het dorp transformeerde voorzichtig tot een gemeenschap waar het verleden zichtbaar blijft maar het heden niet stil staat.
Een levende geschiedenis in stenen en rituelen
Vandaag is Beneixama meer dan een voetnoot in de geschiedenis van Alicante. Het is een plaats waar het verleden zich toont in de details: in een bewerkte houten deur, een witgepleisterde nis met een heilige, een geplaveide steeg met zicht op de bergen. De jaarlijkse feesten brengen het dorp tot leven en verbinden jong en oud in een cyclus van herinnering en vernieuwing.
Wie de geschiedenis van Beneixama wil begrijpen, hoeft geen museum te bezoeken. Het volstaat om op een bankje te gaan zitten onder een plataan, naar het dorpsplein te kijken en zich te laten meevoeren door de geluiden van spelende kinderen, kerkklokken en gesprekken in het Valenciaans. Beneixama leeft — niet ondanks zijn geschiedenis, maar dankzij die geschiedenis die nog altijd doorstroomt in het ritme van het dagelijks leven.