De geschiedenis van Mutxamel is als een langzaam voortkabbelende rivier: op het eerste gezicht kalm en overzichtelijk, maar onder de oppervlakte vol verhalen van strijd, overleving en vernuft. Het dorp, dat vandaag de dag zo vredig oogt met zijn statige kerk, smalle straatjes en dorpspleinen, heeft een verleden dat diep verankerd ligt in de scharniermomenten van de Spaanse geschiedenis.
De eerste menselijke aanwezigheid in de regio rond Mutxamel gaat terug tot de prehistorie, met archeologische vondsten die wijzen op nederzettingen uit het Neolithicum en de Bronstijd. Toch begon de plek pas echt betekenis te krijgen in de tijd van de Iberiërs en Romeinen. Strategisch gelegen tussen de kustvlakte en het binnenland, fungeerde het gebied als verbindingsroute voor handel en landbouw. Romeinse overblijfselen in de omgeving – villa's, munten, delen van waterwegen – getuigen van een vroege economische dynamiek, waarin Mutxamel een agrarisch karakter ontwikkelde dat het tot op de dag van vandaag niet heeft verloren.
De echte fundering van het dorp zoals we dat nu kennen, werd echter gelegd tijdens de Arabische overheersing van het Iberisch schiereiland. In de 8e eeuw, toen het islamitische Al-Andalus zich over grote delen van Spanje uitstrekte, ontstond in Mutxamel een nederzetting met een feilloos ingericht irrigatiesysteem. De Moren, meesters in waterbeheersing, legden acequias (irrigatiekanalen) aan die het droge land veranderden in vruchtbare tuinen. De naam "Mutxamel" is vermoedelijk afgeleid van het Arabische woord Mushamal, wat zoiets betekent als “het gezegende land”. Die naam was geen loze kreet: het gebied floreerde dankzij zijn ligging 
aan de rivierbedding van de Montnegre en de slim aangelegde waterstructuren.
De Reconquista, de herovering van het zuiden van Spanje door de christelijke koninkrijken, bereikte Mutxamel in de 13e eeuw. In 1247 werd het gebied ingenomen door troepen van koning Jaime I van Aragón, waarna het ondergebracht werd in het koninkrijk Valencia. De overgang van islamitische naar christelijke heerschappij ging gepaard met herverdeling van land en eigendom, het bouwen van kerken op de fundamenten van moskeeën, en het geleidelijk verdwijnen van de Arabische cultuur. Toch bleef de invloed van de Moorse landbouw en architectuur zichtbaar, en in de lokale gebruiken zijn er zelfs vandaag nog sporen te vinden van die vroegere beschaving.
De eeuwen die volgden, werden gekenmerkt door opbouw en weer afbraak. In de 15e en 16e eeuw kende Mutxamel perioden van bloei, mede dankzij de landbouw en de productie van zijden stoffen, olie en amandelen. Maar zoals in zoveel mediterrane dorpen kwam ook hier het onheil regelmatig in de vorm van piratenaanvallen vanaf de kust. Berberpiraten, vooral actief vanaf de 16e eeuw, waren een constante dreiging voor de hele regio. Zij vielen dorpen binnenland aan, plunderden en namen mensen mee als slaven. Ter verdediging tegen deze aanvallen werd op hoger gelegen grond de beroemde Torre de les Paulines gebouwd – een wachttoren die vandaag nog overeind staat als zwijgende getuige van deze roerige tijden.
In 1643 kreeg Mutxamel te maken met een ramp van ongekende proportie: het dorp werd bijna volledig verwoest door Franse troepen tijdens de Catalaanse Opstand. De verwoesting was zo ernstig dat de bevolking werd gedecimeerd en grote delen van de bebouwing opnieuw moesten worden opgetrokken. Het zou jaren duren voor het dorp weer op krachten kwam. Maar zoals vaker in zijn geschiedenis, bleek Mutxamel veerkrachtig.
De 18e en 19e eeuw brachten opnieuw vooruitgang, ditmaal mede dankzij de aanleg van nieuwe infrastructuur. De landbouw kende een opleving door de herinrichting van de irrigatiekanalen en de komst van nieuwe technieken. De aanleg van de oude weg naar Alicante in de 19e eeuw maakte het dorp beter bereikbaar en droeg bij aan de economische integratie met de kuststreek. Tegelijk bleef Mutxamel een plek van relatieve afzondering, waar het leven traag voortkabbelde onder de Spaanse zon.
De 20e eeuw bracht, zoals voor zoveel dorpen in Spanje, grote omwentelingen. De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) liet ook hier zijn sporen na, met politieke verdeeldheid, armoede en angst. De jaren daarna waren getekend door economische stagnatie, maar ook door een zekere sociale cohesie die het dorpsleven kenmerkt. Pas in de jaren ’70 en ’80, met de opkomst van het massatoerisme aan de Costa Blanca, begon Mutxamel langzaam te veranderen. Wat ooit een puur agrarisch dorp was, werd aantrekkelijk voor forensen uit Alicante en voor buitenlanders die net buiten de drukte wilden wonen.
Het begin van de 21e eeuw bracht een nieuwe fase: urbanisaties als Rio Park, Bonalba en Valle del Sol verrezen op de omliggende heuvels. Moderne woningen, golfresorts en villa's 
trokken een nieuwe bevolkingsgroep aan: Spanjaarden uit de steden, maar ook Noord-Europeanen die aangetrokken werden door het klimaat en de rust. Deze ontwikkeling heeft het traditionele dorpsleven veranderd – het café op de hoek deelt tegenwoordig het straatbeeld met internationale makelaars en Engelstalige tandartsen – maar de ziel van Mutxamel is gebleven.
De trots op de geschiedenis leeft nog altijd onder de inwoners. In de jaarlijkse feesten van Moros y Cristianos wordt het verleden tot leven gewekt, compleet met kostuums, vuurwerk en muziek. De optochten zijn meer dan folklore: ze zijn een herinnering aan wat Mutxamel was, en nog altijd is. Een plek van overgangen en overlevering, waar eeuwenoude verhalen zich vermengen met de gesprekken op het dorpsplein van vandaag.
Mutxamel is geen museumdorp, geen decorstuk. Het is een plek waar geschiedenis en het moderne leven in elkaar overlopen zonder hun balans te verliezen. En wie de moeite neemt om zijn straatjes in te wandelen, merkt het al snel: onder elke steen ligt een verhaal, en achter elke gevel schuilt een echo van wat was.